Parafia Ewangelicko-Augsburska w Kaliszu

---

Historia

Początki zboru

Rozwój społeczności ewangelickiej w Kaliszu miał bezpośredni związek z przybywaniem do miasta urzędników, wojskowych oraz przedstawicieli handlu i rzemiosła, co miało miejsce zwłaszcza po II rozbiorze Polski i przynależności tych terenów do Prus. W dniu 3 września 1795 roku kaliscy ewangelicy uzyskali koncesję na utworzenie własnej parafii.

Wkrótce na rzecz tego nowego zboru, w 1797 roku, Papież Pius VI przekazał wyłączony z użytku od 1773 roku kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa. Pierwszą luterańską uroczystość poświęcenia tej świątyni przeprowadził ks. Karl Sienell, który później pełnił funkcję drugiego proboszcza. Jako pierwszy proboszcz został wyznaczony ks. Karlz Herzberg.

Do parafii przynależały filie w Hoelndrach Dębskich, Koźminku i Opatówku. W tym samym czasie przeniesiono również siedzibę Konsystorza Okręgowego z Piotrkowa Trybunalskiego. Również w 1798 roku otworzono ewangelicką szkołę, na czele której stanął ks. Karl Bartsch. Po włączeniu Kalisza w 1807 roku do Księstwa Warszawskiego, parafia została zintegrowana w ramach Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Konsystorza Warszawskiego.

W 1821 roku nowym proboszczem został ks. Ernest August von Modl. W 1829 roku powołano ewangelicką superintendenturę kaliską, która funkcjonowała do 1945 roku. Pastorzy kaliscy przewodzili temu ugrupowaniu od 1829 do 1869 roku oraz w latach 1915-1945. Z kolei w 1821 roku, Kościół katolicki zaproponował zamianę ewangelików na kościół zakonu franciszkanów, jednak ta propozycja spotkała się z odmową ze strony luterańskiej wspólnoty.

Zakupiono również budynek przy ul. Piekarskiej, gdzie urządzono plebanie oraz szkołę, która w 1844 roku została rozbudowana i przyjmowała już 200 uczniów. Wówczas liczba wiernych parafii, płacących składki kościelne, wzrosła do 800 osób. W 1856 roku na organistę zatrudniono Ernesta Schroetera, który założył chór parafialny. W 1858 roku do Konsystorza trafił wniosek o przeprowadzanie polskojęzycznych nabożeństw, co zostało zaakceptowane, a takie nabożeństwa odbywały się w pierwszą niedzielę miesiąca oraz w święta.

Rozkwit parafii

Po zgonie ks. Augusta von Modla w 1860 roku, proboszczem został ks. Franciszek Stockmann, który zainicjował reorganizację prac kościelnych. Dzięki jego działalności wzrosła liczba członków parafii do 624 rodzin. Rozpoczęto również remonty w budynku kościoła oraz zakup nowych organów.

Ksiądz Stockmann, który pełnił tę funkcję aż do swojej śmierci, miał znaczący wpływ na rozwój wspólnoty. Jego następcą został ks. Adam Haberkant, który dokończył prace remontowe w kościele i budynku parafialnym, zakończone w 1878 roku. W 1883 roku rozpoczęto regularne spotkania kolegium kościelnego, a w 1888, dzięki funduszom z testamentu Wilhelminy Hildy Działoszyńskiej, dokonano pozłocenia ołtarza oraz budowy kaplicy na cmentarzu.

W 1889 roku w szkole ewangelickiej zatrudniono czwartego nauczyciela, a liczba uczniów wyniosła 220 wyznania luterańskiego, 18 katolickiego oraz 2 żydowskiego. W związku z problemami zdrowotnymi ks. Haberkanta, kolegium kościelne wystąpiło z prośbą o przydzielenie wikariusza. W 1902 roku ks. Edward Wende przybył do Kalisza, wprowadzając większą częstotliwość polskich nabożeństw oraz wieczornych nabożeństw pasyjnych. 8 czerwca 1903 roku miała miejsce pierwsza polskojęzyczna konfirmacja, a w 1906 roku chór parafialny uzyskał status stowarzyszenia jako Kaliskie Stowarzyszenie Śpiewacze.

W 1907 roku powołano oddział Społeczności Chrześcijańskiej, a dzięki darowiznom parafianek Emilii Rephan oraz Joanny Kuning, w 1909 roku otwarto dom opieki pod nazwą Dom Miłości Boga i Bliźniego. W 1913 roku przy ul. Niecałej powstał nowy dom parafialny, który pomieścił mieszkania dla księdza i organisty, a także siedzibę szkoły.

I wojna światowa i czasy II Rzeczypospolitej

Okres I wojny światowej to czas organizacji spotkań młodzieżowych, które dały początek Towarzystwu Młodzieży Ewangelickiej; jego statut został przyjęty w 1922 roku. W tym czasie również Stowarzyszenie Śpiewacze zmieniło nazwę na Kaliskie Ewangelickie Stowarzyszenie Śpiewacze.

W 1923 roku parafia liczyła około 2000 wiernych i oprócz kościoła miała do dyspozycji salę modlitwy oraz dwa cmentarze. W 1931 roku, dzięki braciom Muller, powstał dom spotkań Społeczności Chrześcijańskiej i przyjęto kaznodzieję Alfreda Hofferta. W 1936 roku parafia była miejscem zjazdu delegatów Towarzystwa Młodzieży Ewangelickiej. W 1938 roku zakończono budowę siedziby Kaliskiego Ewangelickiego Stowarzyszenia Śpiewaczego, która została poświęcona w roku 1939.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, kaliski kościół ewangelicki został przekształcony na potrzeby Niemców. To wymusiło na ks. Wendem opuszczenie stanowiska proboszcza i przeprowadzkę do Warszawy. Jego miejsce zajął ks. Wiktor Marczewski jako duszpasterz dla zboru kaliskiego.

Lata powojenne

W okresie po 1945 roku członkowie parafii dostawali wsparcie humanitarne z Danii, Szwecji oraz Stanów Zjednoczonych. Do Kalisza powrócił ks. Edward Wende, który walczył o zwrot zborowego majątku. Nabożeństwa odbywały się w Domu Starców, który został przekazany parafii. Odzyskano także dom parafialny. W 1948 roku ks. Wende został odwołany przez Konsystorz i wyjechał z miasta.

Dzięki staraniom rady parafialnej, w 1949 roku urządzono kaplicę w sąsiedztwie dawnej siedziby Społeczności Chrześcijańskiej, a budynek ten został wydzierżawiony od miasta. Poświęcenia dokonał ks. Jan Szeruda. Do 1951 roku zbór w Kaliszu pozbawiony był stałej opieki duszpasterskiej, a wspólnotę ogarniali księża tacy jak Henryk Wendt, Oswald Tyc, Jerzy Sachs, Karol Świtalski, Zygmunt Michelis, Tadeusz Wojak, Adolf Gloc, Woldemar Gastpary, Karol Kotula, a także studenci teologii (Edward Busse, Ernest Oborny, Janusz Narzyński) oraz siostra Aurelia.

Pomoc duchową zapewniała także siostra Klara, przełożona Domu Starców. W 1951 roku na proboszcza został powołany ks. Jerzy Sachs, który pełnił również obowiązki wspólne z innymi parafiami i filiami w Turku, Ostrowie Wielkopolskim, Sobiesękach, Starej Kaźmierce, Nowej Kaźmierce, Starych Prażuchach oraz Koźminku.

Pod jego kierownictwem działał chór parafialny oraz organizowane były szkoły niedzielne. Nabożeństwa tygodniowe odbywały się w Domu Starców, a także organizowane były wizyty z chórem w święta dla pensjonariuszy domu. Ks. Jerzy Sachs zmarł 4 stycznia 1977 roku, po czym duchowni, jak Edward Dietz, Tadeusz Raszyk, Andrzej Mendrok, Paweł Anweiler, Lech Macieszczak, Krzysztof Rej, Marek Izdebski, Marian Niemiec i Erwin Jurczok zajmowali się wspólnotą. W 1985 roku w Kaliszu rozpoczął pracę magister teologii Andrzej Banert, który był proboszczem w latach 1991–2010.

W tut czasie udało się odzyskać utracony majątek parafii i przeprowadzić niezbędne remonty. Działalność zboru ożywiło Towarzystwo Śpiewacze oraz Społeczność Chrześcijańska. Pozyskano również zezwolenie na działalność radiostacji i otwarto księgarnię oraz aptekę. W 2010 roku obowiązki proboszcza przejął ks. Michał Kühn.

Współczesność

Nabożeństwa odbywające się w Kaliszu mają miejsce w każdą niedzielę oraz w święta, w kaplicy im. ks. Marcina Lutra, zlokalizowanej przy ul. Wał Staromiejski 9.

Dodatkowo, do parafii należy również filiał w Nowej Kaźmierce, gdzie kult religijny sprawowany jest w każdą czwartą niedzielę miesiąca oraz w święta.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Kaliszu

---