Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu

---

Historia

Historia parafii prawosławnej w Kaliszu sięga II połowy XVIII wieku, kiedy to na skutek napływu ludności greckiej z Macedonii, zaczęła ona funkcjonować w tym regionie. Pierwsze zapiski dotyczące tej wspólnoty pojawiły się w 1774 roku, kiedy to w mieście zamieszkiwało 17 rodzin prawosławnych. W początkowych latach parafia podlegała Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu, a do 1782 roku duchowni na jej potrzeby byli sprowadzani z Czerniowców.

Warto zauważyć, że aż do początku XIX wieku parafia nie miała lokalnego kapłana; usługi religijne świadczył duchowny z Poznania. W 1782 roku, w nabytej przez społeczność kamienicy na Głównym Rynku, urządzono kaplicę, ponieważ ówczesne władze nie wyrażały zgody na budowę oddzielnych budynków sakralnych. Niedługo później, na obrzeżach miasta, w dzisiejszej dzielnicy Czaszki, powstał cmentarz dla wspólnoty. W kolejnych latach liczba parafian wzrosła; w 1793 roku wynosiła 41 osób, a w 1811 roku już 66.

Rok 1818 przyniósł zmianę, kiedy to władze miejskie przekazały parafii kościół klasztorny przy ulicy św. Stanisława, który został przekształcony w cerkiew pod wezwaniem św. Atanazego, a kaplica w Głównym Rynku została zamknięta. Z kolei w 1825 roku parafia została włączona do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

W 1832 roku, po upadku powstania listopadowego, miasto zaczęło przyjmować licznych Rosjan, w szczególności żołnierzy. W związku z ich obecnością, w Sali Musztry Korpusu Kadetów (obecnie w okolicy ulicy Łaziennej) zorganizowano cerkiew garnizonową pod wezwaniem św. Jerzego oraz przydzielono kapelana. Dodatkowo w Majkowie założono cmentarz wojskowy dla rosyjskich żołnierzy i ich rodzin. W kolejnych latach cerkiew św. Atanazego uległa zamknięciu z powodu złego stanu technicznego, a jej wyposażenie zostało przeniesione do cerkwi św. Jerzego, która zaczęła również obsługiwać parafię cywilną.

Po upadku powstania styczniowego, liczba Rosjan w Kaliszu nadal wzrastała, a w 1870 roku wynosiła już ponad 1200. W konsekwencji, władze carskie postanowiły wznieść nową świątynię prawosławną, którą był Sobór pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Znajdował się on u zbiegu ulic Warszawskiej (dzisiaj Zamkowej) i Panny Marii (obecnie część Placu Jana Pawła II) i został wzniesiony w latach 1875–1877 dzięki funduszom państwowym. Uroczystość poświęcenia miała miejsce 27 lipca 1877 roku, pod przewodnictwem arcybiskupa chełmsko-warszawskiego Leoncjusza, który był świadkiem obecności trzech greckich przedstawicieli wspólnoty.

W nowej cerkwi pracowało kilku duchownych, w tym dwóch prezbiterów i diakon. Parafia aktywnie prowadziła działalność charytatywną oraz oświatową, a na krótko przed wybuchem I wojny światowej, prawosławni stanowili ponad 10% mieszkańców Kalisza.

Po wybuchu I wojny światowej, znaczna część prawosławnych mieszkańców Kalisza opuściła miasto. Zgodnie z danymi z 1921 roku, w Kaliszu na stałe mieszkało 323 prawosławnych, w tym 193 identyfikujących się jako Polacy. Po odzyskaniu niepodległości, zarówno sobór Świętych Piotra i Pawła, jak i cerkiew garnizonowa św. Jerzego, znalazły się pod kontrolą polskich władz. Chociaż początkowo planowano przekształcenie soboru w kościół garnizonowy, Rada Miejska Kalisza podjęła decyzję o jego rozbiórce w 1928 roku.

W latach 1921–1926 nabożeństwa odbywały się w kapliczkach cmentarnych oraz w odzyskiwanym budynku parafialnym przy ulicy Niecałej. W 1928 rozpoczęto budowę wolnostojącej cerkwi, której kamień węgielny został poświęcony 7 kwietnia 1929 roku. Nowa świątynia, oddana do użytku we wrześniu 1930 roku, otrzymała wezwanie Soboru, a część wyposażenia pochodziła z rozebranego soboru. Ikonostas sprowadzono z cerkwi w Sieradzu.

Niektórzy z wiernych, protestując przeciwko rosyjskiej wymowie w liturgii, utworzyli domową kaplicę, gdzie nabożeństwa odprawiano w cerkiewnosłowiańskim języku ukraińskim. W latach 20. XX wieku parafia stała się częścią diecezji warszawsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Według spisu z 1931 roku, w Kaliszu mieszkało 474 prawosławnych, z których 157 identyfikowało się jako Ukraińcy, a 136 jako Rosjanie.

W 1920 roku w Kaliszu powstał oboz internowania żołnierzy Armii Czynnej Ukraińskiej Republiki Ludowej, gdzie działało prawosławne duszpasterstwo. Cerkiew Opieki Matki Bożej, zorganizowana na terenie obozu, funkcjonowała również po jego likwidacji. Duszpasterstwo było prowadzone do lat 30. XX wieku, zmarłych żołnierzy chowano na trzech cmentarzach, w tym przy ulicy Górnośląskiej, w Majkowie oraz na cmentarzu w Szczypiornie.

Podczas II wojny światowej cerkiew Świętych Piotra i Pawła była czynna, przyciągając wiernych, w tym robotników przymusowych i jeńców radzieckich. 7 lutego 1945 roku oficjalnie reaktywowano parafię w Kaliszu. Niestety, wszyscy, którzy uczestniczyli w świątecznej liturgii Paschy w 1945 roku, zostali aresztowani przez NKWD, co prowadziło do ich deportacji do radzieckich łagrów. Po wojnie parafia została włączona do diecezji warszawskiej, a następnie łódzko-wrocławskiej, a obecnie należy do diecezji łódzko-poznańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

W latach 1999-2004 przeprowadzono gruntowny remont cerkwi parafialnej. 29 czerwca 2004 roku, w święto patronalne, świętowano 75-lecie budowy cerkwi oraz 230-lecie istnienia parafii, z udziałem arcybiskupa Szymona i przedstawicieli władz miejskich. Z kolei 12 lipca 2006 roku, arcybiskup poświęcił odrestaurowany ikonostas.

Parafia czynnie uczestniczy w corocznym Święcie ulicy Niecałej, które odbywa się w drugą sobotę września. Tego dnia w świątyni odprawiana jest Boska Liturgia, a następnie organizowany jest koncert muzyki cerkiewnej. W 2018 roku, liczba wiernych wyniosła 30 osób.

Wykaz proboszczów

Lista proboszczów Parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu przedstawia bogatą historię duchownych, którzy pełnili tę odpowiedzialną funkcję przez wiele lat. Oto zestawienie najważniejszych z nich w chronologicznym porządku:

• 1782–1805 – ks. Mikołaj Nikitas,
• 1805–1808 – ks. Teodor Pietrowicz,
• 1808–1827 – hieromnich Atanazy (Sawicz),
• 1827–1843 – ks. Bazyli Borysewicz,
• 1843 – ks. Zachariusz Lewicki,
• 1843(?) – ks. Aleksander Kruglewski,
• 1844–1848(?) – ks. Onufry Liniewicz,
• 1848–1857(?) – ks. Jakub Kraszanowski,
• 1857–1864 – ks. Jakub Krzyżanowicz,
• 1864–1875 – ks. Jan Blandowicz,
• 1875–1889 – ks. Wakchus Guriew,
• 1889–1898 – ks. Eutymiusz Guriew,
• 1898–1902 – ks. Włodzimierz Tatarow,
• 1902–1914 – ks. Jakub Siemienowski,
• 1918–1919 – ks. Jan Kowalenko (administrator),
• lata 20. XX w. – 1945 – archimandryta Herman (Kariakin) (administrator),
• 1945–1998 – ks. Teodot Malutczyk,
• od 27.07.1998 – ks. Mirosław Antosiuk.

Każda z wymienionych postaci przyczyniła się do rozwoju duchowego i społecznego tej wspólnoty, pozostawiając trwały ślad w historii parafii.

---

Oceń: Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu

---