Alina Szapocznikow

---

Życiorys

Alina Szapocznikow urodziła się w rodzinie o żydowskich korzeniach, która była zintegrowana z kulturą polską. Jej ojciec, Jakub Szapocznikow, był dentystą i zmarł w 1938 roku, a matka, Ryfka z domu Auerbach, pracowała jako pediatra. W czasach, gdy na świat przyszła Alina, rodzice przebywali w Kaliszu, skąd pochodziła rodzina matki. Ostatecznie zamieszkali w Pabianicach, gdzie Alina uczęszczała do Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi.

W czasie II wojny światowej, po 1939 roku, życie Aliny zmieniło się dramatycznie. Razem z matką trafiła do getta w Pabianicach, a następnie w Łodzi, aby w końcu znaleźć się w niemieckich obozach koncentracyjnych, takich jak Auschwitz-Birkenau, Bergen-Belsen i Theresienstadt. Po zakończeniu wojny i wyzwoleniu z obozu udała się do Pragi, gdzie w latach 1945–1946 rozpoczęła swoją artystyczną praktykę w pracowni rzeźbiarza Otokara Velimskiego. Kontynuowała studia na Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej pod okiem Josefa Wagnera.

Otrzymawszy stypendium, Szapocznikow mogła studiować w latach 1948–1950 w paryskiej École nationale supérieure des beaux-arts jako wolna słuchaczka w pracowni Paula Niclausse’a. Niestety, poważna choroba zmusiła ją do przerwania nauki i powrotu do Polski. Mimo to, kontynuowała swoją twórczość artystyczną, początkowo w stylu socrealistycznym. Po tzw. odwilży w połowie lat 50. zyskała wolność w wyrażaniu swojej artystycznej wizji, skupiając się na formie, materiale i kolorze.

W 1963 roku Alina zdecydowała się na wyjazd z Polski i osiedliła się na stałe w Paryżu. Dziesięć lat później, po zmaganiach z nowotworem piersi, zmarła w sanatorium Praz-Coutant w Passy. W trakcie choroby podejmowała twórcze próby, aby przekształcić swoje trudne doświadczenia w sztukę. Po jej śmierci spoczęła na Cmentarzu Montparnasse.

Osobiste życie artystki wiązało się z ważnymi postaciami ze świata sztuki. Jej pierwszym mężem był Ryszard Stanisławski, historyk sztuki, a ich syn, Piotr, osiedlił się we Francji. Później Alina wyszła za mąż za grafika Romana Cieślewicza.

Twórczość

Na początku swojej kariery artystycznej, Alina Szapocznikow tworzyła pełne emocji oraz uproszczone rzeźby figuralne, które w znaczący sposób zwróciły uwagę zarówno krytyków, jak i znaczących artystów europejskich. Do najsłynniejszych z nich należą prace takie jak Pierwsza miłość z 1954 roku, Ekshumowany z 1956 oraz Maria Magdalena z lat 1957–1958. W tym okresie artystka posługiwała się specjalnie przygotowanym cementem, stosując technikę narzutu, która polegała na nałożeniu materiału na wcześniej skonstruowany druciany szkielet.

Od 1963 roku, kiedy Szapocznikow osiedliła się w Paryżu, jej twórczość przeszła istotne zmiany. Zainteresowanie ciałem człowieka pozostało dla niej podstawowym tematem, ale jej podejście do materiałów uległo istotnej transformacji. Artystka stopniowo zaczęła odchodzić od cementu i zwróciła się ku tworzywom sztucznym, takim jak poliester i poliuretan. Realizowała odlewy własnego ciała, które były następnie multiplikowane w barwnych żywicach syntetycznych, czasami wzbogacane efektami świetlnymi.

W szczególności prace wykonane w końcowych latach jej życia, takie jak cykle Tumeurs (1969–1971) oraz Zielnik (1972), niosą osobisty charakter, ponieważ powstały na podstawie odlewów ciała jej syna. W filmie Sam pośród miasta z 1965 roku pojawia się także rzeźba artystki zatytułowana „Żagiew”.

Warto wskazać, że w 2016 roku na aukcji w DESA Unicum zrealizowano sprzedaż rzeźby Ptak autorstwa Aliny Szapocznikow, która została kupiona przez anonimowego kolekcjonera z Polski za imponującą kwotę 1 mln 958 tys. zł.

Rzeźby

W dziełach Aliny Szapocznikow odnajdujemy szereg fascynujących rzeźb, które odzwierciedlają jej artystyczną wizję oraz zawirowania historyczne tamtych lat. Oto niektóre z jej prac:

• Kobieta leżąca, 1946,
• Relief II, 1946,
• Postać, 1947,
• Rybaczka II, 1947,
• Akt z jabłkiem, 1948,
• Autoportret, 1948,
• Portret kobiety, 1949,
• Studium głowy kobiety w chuście, 1949,
• Akt Kobiecy, 1949–1950,
• Kobieta z dzieckiem (Pokój, Nadzieja matki), 1949–1950,
• Nu (Grande Figure, Anita), 1949–1950,
• Głowa Chopina, 1950,
• Macierzyństwo III, 1950,
• Medalion, ok. 1950,
• Portret matki, 1950,
• Głowa dziewczynki, 1951,
• Projekt Pomnika Chopina, 1951,
• Rzeźby alegoryczne, 1951–1954,
• Dekoracje rzeźbiarskie domu Związku Budowlanych, ok. 1952,
• Dziewczyna z warkoczem (Portret Marysi Górnej), 1952,
• Gimnastyczka (Stefa), 1952,
• Postać sportowca (Łucznik), 1952,
• Projekt Pomnika w Brzezince – Studium kobiety z dzieckiem, 1952,
• Głowa chłopca II, 1952–1953,
• Stalin – szkic głowy, 1952–1953,
• Dziewczyna z książką, 1953,
• Getto – Walka, 1953,
• Portret Hanny Porębskiej, 1953,
• Portret kobiety, 1953,
• Stalin, 1953,
• Przyjaźń, 1953–1954 (stojąca w holu PKiN w Warszawie do 1992),
• Głowa I, 1954,
• Głowa II, 1954,
• Pierwsza miłość, 1954,
• Pomnik dla spalonego miasta, 1954,
• Alegoria przemysłu, 1955,
• Ekshumowany, 1955,
• Koński ogon – Portret Meksykanki, 1955–1956,
• Portret Krzysztofa Teodora Toeplitza, 1955–1956,
• Seria Czerepy, 1956,
• Seria Garnki – Głowy, 1956–1957,
• Kochankowie, 1956,
• Piękna kobieta, 1956,
• Ptak, 1956,
• Trudny wiek, 1956,
• Szkice postaci, 1956–1957,
• Ludzie-drzewa, 1957,
• Ciało (Tors-Leżąca), 1957,
• Dłoń. Projekt Pomnika Bohaterów Warszawy II, 1957,
• Formy, 1957,
• Kobieta (Dziewczyna z długą szyją), 1957,
• Krzyk. Projekt Pomnika Bohaterów Warszawy, 1957,
• Łóżko, 1957,
• Monstrum I, 1957,
• Maszyna-zwierzę, 1957,
• Młodzieniec (Złoty młodzieniec), 1957,
• Portret Leopolda Infelda, 1957,
• Skuter, 1957,
• Tors męski, 1957,
• Wesołe miasteczko, 1957,
• Kwiato-owoc, 1957–1958,
• Maria Magdalena, 1957–1958,
• Owoc, 1957–1958,
• Pieta, 1957–1958,
• Balet, 1958,
• Macierzyństwo (Wisząca), 1958,
• Polska, 1958,
• Projekt Pomnika w Oświęcimiu, 1958,
• Ręce. Szkic do projektu Pomnika w Oświęcimiu, 1958,
• Mała II, 1958–1959,
• Mała III, 1958–1959,
• Kobieta-róża, 1958–1959,
• Małe formy rzeźbiarskie, 1958–1959,
• Bellissima, 1959,
• Pomona, 1959,
• Relief, 1959,
• Kochankowie IV, 1959,
• Pnąca, 1959,
• Ptak, 1959,
• Syrena I, 1959,
• Syrena III, 1959,
• Syrena VI, 1960,
• Błazen, 1959–1960,
• Duet (Duo), 1959–1960,
• Corrida I, 1959–1960,
• Corrida II, 1960,
• Derwisz, 1960,
• Diabeł, 1960,
• Głowa II, 1960,
• Głowa III, 1960,
• Gniazdo I, 1960,
• Gniazdo II, 1960,
• Król, 1960,
• Muszla, 1960,
• Seria Skorupy,
• Pauvre (Ubogi), 1960,
• Rozłupany, 1960,
• Ferdydurke, 1961,
• Głowa IV, 1961,
• Głowa V, 1961,
• Głowa VI, 1961,
• Głowa VII, 1961,
• Głowa inkrustowana, 1961,
• Miąższ I, 1961,
• Miąższ II, 1962,
• Naga, 1961,
• Negro spiritualis I, 1961,
• Negro Spiritualis II, 1961–1962,
• Pomnik kroczącej gwiazdy, 1961,
• Przemiany, 1961,
• Wdzięcząca, 1961,
• Klown, 1962,
• Krata dla sklepu Mody Polskiej, 1962,
• Noga, 1962,
• Przechodnie I, 1962,
• Przechodnie II, 1962,
• Samogłoska, 1962,
• Spółgłoska, 1962,
• Panna, 1962–1963,
• Animal, 1963,
• Kolczasta, 1963,
• Nagrobek Adama Wanga, 1963,
• Nagrobek Januariusza Ślusarczyka, 1963,
• Drang nach Osten (Poczwara), 1963,
• Szkaplerz, 1963,
• Tabu, 1963,
• Wiecha, 1963,
• Żagiew, 1963,
• Głowa VIII, 1963–1964,
• Rzeźba z kołem (Sculpture avec une roue tournante), 1963–1964,
• Studium, 1963–1964,
• Rzeźba biologiczna I, 1963,
• Rzeźba biologiczna II, 1964,
• Rzeźba biologiczna III, 1964,
• Bez tytułu I, 1964,
• Bez tytułu II, 1964,
• Bez tytułu III, 1964,
• Bukiet I, 1964,
• Faraon [Faruk], 1964,
• Krab, 1964,
• Kwiatek do Kożucha, 1964,
• Maszyna uosobiona I (Machine en chaire I), 1964,
• Małe formy rzeźbiarskie, 1964,
• Pancerna II, 1964,
• Ready made, 1964,
• Relief I, 1964,
• Relief II, 1964,
• Bez tytułu, 1964–1965,
• Buła (Głowa IX), 1964–1965,
• Popiersie z biustem, 1964–1965,
• Seria Reliefy, 1964–1965,
• Półtwarz na wysokiej łodydze, 1964–1965,
• Bez tytułu I, 1965,
• Bez tytułu II, 1965,
• Dwuczęściowa, 1965,
• Człowiek z instrumentem, 1965,
• Filozof, 1965,
• Głowa niema, 1965,
• Głowa X, 1965,
• Goldfinger, 1965,
• Jednonoga, 1965,
• Sa Majesté Science (Jej wysokość nauka), 1965,
• Sprzątaczka (Femme de menage), 1965,
• Seria Ceramika, 1965,
• Modelka, 1965,
• Nędzarz, 1965,
• Noga, 1965,
• Portret wielokrotny (dwukrotny), 1965,
• Małe formy rzeźbiarskie, 1965–1966,
• Autoportret I, 1966,
• Autoportret II, 1966,
• Bukiet II, 1966,
• Człowiek w pancerzu, 1966,
• Głowa z łyżką, 1966,
• Bouches en marche (Kroczące usta), 1966,
• Maszyna uosobiona II (Machine en chaire II), 1966,
• Piersi (Seines), od 1966,
• Photomaton, 1966,
• Rzeźba plenerowa I, 1966,
• Rzeźba plenerowa II, 1966,
• Stolik kawiarniany (Table de café), 1966,
• Małe formy rzeźbiarskie, 1966–1967,
• Tors, ok. 1966,
• Lampe-bouche I (Usta Iluminowane I), 1966,
• Iluminowana, 1966–1967,
• Popiersie, 1966–1967,
• Tors różowy, 1966–1967,
• A., 1967,
• Dwie prace bez tytułu, ok. 1967,
• Ca coule en rouge, 1967,
• Długa, 1967,
• Autre chose (Inna rzecz), 1967,
• Jeu de Galets, 1967,
• Kaprys-Monstre, 1967,
• Krzesło. Projekt, 1967,
• Niania, 1967,
• Noga, 1967,
• O kulach, 1967,
• Pamiątki (Souvenirs), od 1967,
• Podróż, 1967,
• Buste étincelant I (Popiersie świecące I), 1967,
• Buste étincelant III (Popiersie świecące III), 1967,
• Portret wielokrotny (dwukrotny), 1967,
• Portret wielokrotny (czterokrotny), 1967,
• La chose [Rzecz], 1967,
• Serce miasta [Le coeur de la ville], 1967,
• Stan nieważkości (Na śmierć Komarowa) (L’appesanteur), 1967,
• Szkic I, 1967,
• Szkic II, 1967,
• Zakonnica (Religieuse), 1967,
• Czarna, 1968,
• seria Ventres/ Brzuchy, 1968–1969,
• seria Expansion, 1968–1970,
• Lebenstein, 1969,
• Śmieć, 1969,
• Krużlowa (Macierzyństwo), 1969,
• seria Tumeurs (Nowotwory), 1969–1971,
• Tumeurs personnifiees [Nowotwory uosobione], 1971,
• Pogrzeb Aliny, 1970,
• Alex, 1970,
• Pomnik Bojowników o Wolność Narodów w Mediolanie, 1970,
• Ręce Aliny, 1970,
• Les Gants Roses (Różowe rękawiczki), 1970,
• Rolls-Royce, 1970–1971,
• seria Sculpture-Lampe, 1970–1971,
• seria Fetysze, 1970–1971,
• Fajrant, 1971,
• Bez tytułu, 1971,
• seria Desery, 1970–1971,
• seria Pamiątki, 1971,
• Pamiątka z weselnego stołu szczęśliwej kobiety [Souvenir de la table de noce d’une femme heureuse], 1971,
• Łza, 1971,
• Fotorzeźby, 1971,
• L’oeil de boeuf (Oko byka), 1971,
• „Le Monde”, 1971,
• Fiancée foller blanche (Szalona biała narzeczona), 1971,
• Fiancée folle Mariée (Szalona narzeczona zaślubiona), 1971,
• Hiver doux a Malakoff, 1971,
• Wool – Tumeur I, 1972,
• Wool – Tumeur II, 1972,
• Stół, 1972,
• Popielniczka słomianego wdowca I, II, III,
• cykl Herbier, 1971–1972.

Lista powyższa została opracowana na podstawie spisu dostępnego w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Ordery i odznaczenia

Alina Szapocznikow, jako uznana artystka, otrzymała różnorodne odznaczenia, które świadczą o jej znaczącym wkładzie w kulturę. Wśród tych zaszczytów wyróżnia się:

• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 11 lipca 1955 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, który otrzymała 19 stycznia 1955 roku.

Nagrody

Alina Szapocznikow, niezwykle utalentowana artystka, została doceniona w wielu odkrywczych działaniach artystycznych. Jej prace zdobyły uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą.

• 1955 – wyróżnienie Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za rzeźby: Getto, Dziewczyna z książką oraz Przyjaźń Polsko-Radziecka,
• 1965 – nagroda Fundacji Copleya za asamblaż pt. Goldfinger; jej dzieło zostało ocenione przez grono znanych artystów XX wieku, w tym Marcela Duchampa, Jeana Arpa, Maxa Ernsta oraz Roberto Mattę.

Upamiętnienie

29 września 2012 roku miał miejsce ważny moment upamiętnienia Aliny Szapocznikow, kiedy to w parku im. Żołnierzy Żywiciela w Warszawie, obok Teatru Komedia na Żoliborzu, odsłonięto jej rzeźbę Kobieta z dzieckiem. Rzeźba ta, wykuta z piaskowca w Francji w końcu lat 40., po odnowieniu i oczyszczeniu została umieszczona na nowym cokole. Niestety, 26 marca 2013 roku padła ofiarą wandalizmu, co stanowi przygnębiające przypomnienie o kruchości kulturowego dziedzictwa.

Od 7 października 2012 do 28 stycznia 2013 roku miała miejsce indywidualna wystawa, na której zaprezentowano ponad 100 rzeźb i rysunków artystki w nowojorskim Museum of Modern Art. Kuratorkami ekspozycji, zatytułowanej Alina Szapocznikow: Sculpture Undone, 1955–1972, były Elena Filipovic oraz Joanna Mytkowska. Obie panie przyczyniły się do szerokiego promocji dorobku artystycznego tej wybitnej artystki.

W 2015 roku ukazała się książka autorstwa Marka Beylina, intitulowana Ferwor. Życie Aliny Szapocznikow. Publikacja ta powstała dzięki współpracy Wydawnictwa Karakter oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, umożliwiając czytelnikom głębsze zrozumienie życia i twórczości Szapocznikow.

Od 2019 roku artystka jest patronką ulicy w Kaliszu, co dodatkowo podkreśla jej znaczenie w polskiej kulturze. Alina Szapocznikow była również bohaterką kilku filmów dokumentalnych, które ukazują jej wkład w sztukę, w tym:

• 1963: Polska rzeźba współczesna,
• 1976: Polska plastyka współczesna,
• 1998: In articulo mortis. Alina Szapocznikow (1928–1973) w reżyserii Krzysztofa Tchórzewskiego,
• 2009: Każde dotknięcie zostawia ślad. Alina Szapocznikow.

---

Oceń: Alina Szapocznikow

---