Ryszard Cieślak

---

Życiorys

W 1954 roku Ryszard Cieślak zakończył naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Asnyka w Kaliszu, co stanowiło ważny krok na jego edukacyjnej ścieżce. Następnie rozpoczął studia na Politechnice Łódzkiej. Po roku zdecydował się jednak na transfer do Politechniki Krakowskiej, gdzie podjął dalszą naukę. Niemniej, w 1957 roku zrezygnował z kierunku technicznego, aby skupić się na sztukach scenicznych.

Cieślak wstąpił na Wydział Lalkarski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie, gdzie z powodzeniem ukończył studia w 1961 roku. Już na ostatnim roku miał odwagę sprzeciwić się stosowanym w tej uczelni metodom nauczania oraz organizacji zajęć, co wskazuje na jego aktywne podejście do edukacji i sztuki.

Pod koniec 1960 roku, lub na początku 1961, Ryszard Cieślak został zaproszony przez Jerzego Grotowskiego do zaangażowania się w działalność Teatru 13 Rzędów w Opolu. Od 1 października 1961 roku, Cieślak stał się integralną częścią zespołu aktorskiego tej ikonowej sceny, gdzie pracował aż do jej rozwiązania w 1984 roku.

Jego życie zakończyło się tragicznie 15 czerwca 1990 roku, kiedy zmarł na raka płuc w Houston, w Stanach Zjednoczonych. Po śmierci jego ciało zostało przeniesione do kraju, a miejsce jego wiecznego spoczynku znalazło się na cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu. Warto wspomnieć, że rzeźbę nagrobną wykonał znany artysta Krzysztof Bednarski, co stanowi piękne upamiętnienie tego utalentowanego aktora.

Ta historia, chociaż bogata, pozostawia wiele niewiadomych. Jeśli możesz, zachęcamy do rozbudowania ewentualnych braków tej sekcji.

Kariera teatralna

Ryszard Cieślak rozpoczął swoją niezwykłą karierę teatralną, występując w trzech przedstawieniach dyplomowych, z których każdy dawał mu cenne doświadczenie sceniczne. Jego zawodowy debiut miał miejsce w sztuce Kordian na podstawie utworu Juliusza Słowackiego, która zainaugurowała swoją premierę 14 lutego 1962 roku. W tej produkcji, realizowanej w Teatrze 13 Rzędów, zagrał szereg złożonych postaci: Pierwszego Wariata, Mefistofela, Grzegorza, Księdza oraz Izajasza.

W tym samym roku Cieślak brał udział w Oratorium robotniczym, które zrealizowano z okazji 20-lecia Polskiej Partii Robotniczej, pod reżyserią Waldemara Krygiera. Miano to, zrealizowane w ramach Estrady Publicystycznej, prezentowało tzw. „montaże słowne”. To innowacyjne podejście do teatru dobrze oddawało ducha czasów i kultury.

Cieślak nieustannie rozwijał swoje umiejętności aktorskie, grając w znanej sztuce Akropolis do słów Wyspiańskiego, w reżyserii Józefa Szajny oraz Jerzego Grotowskiego. Premiera tego majstersztyku miała miejsce 10 października 1962 roku, w której Cieślak wcielił się w role Ezawa oraz Hektora, przekonując widzów swoją interpretacją.

Rok 1963 przyniósł premierę spektaklu Maski, wyreżyserowanego przez samego Cieślaka. Bazował on na tekstach opracowanych przez Zbigniewa Stolarka z kolekcji Czerwone oczy maski. Jego talent dostrzegany był w różnych produkcjach, czego dowodem była gra w Tragicznych dziejach doktora Fausta Marlowe’a, w reżyserii Jerzego Grotowskiego. Premiera tej sztuki miała miejsce 23 kwietnia 1963 roku w Opolu.

W ciągu kolejnych lat, Cieślak grał w wielu fenomenalnych przedstawieniach, a jego interpretacje w Studium o Hamlecie, które miało premierę 17 marca 1964 roku, przyniosły mu uznanie za rolę Ducha Ojca oraz Rozenkranca, jednocześnie pełniąc funkcję asystenta reżysera. To był czas, kiedy Teatr Laboratorium przeniósł się do Wrocławia, co zapoczątkowało nowy rozdział w karierze Cieślaka.

Współpraca z Grotowskim zaowocowała spektaklem Książę Niezłomny Calderona, w którym Cieślak zagrał rolę Don Fernanda, a premiera miała miejsce 25 kwietnia 1965 roku. Jego niezwykłe wystąpienia na zagranicznych scenach przyniosły mu średnicką sławę oraz status ikony współczesnego teatru. Kolejnym wielkim osiągnięciem były prace nad Ewangeliami oraz Apocalypsis cum figuris, które ukazały wielowymiarowość jego talentu aktorskiego.

Po występach w Stanach Zjednoczonych jesienią 1969 roku, Cieślak został przez amerykańskich krytyków oceniony na najwybitniejszego aktora teatrów off-Broadway w roku 1969. To doświadczenie było etapem, który otworzył przed nim nowe możliwości współpracy z amerykańskimi i europejskimi ośrodkami teatralnymi.

Dalsze lata Cieślaka były wypełnione międzynarodowymi projektami, w tym współpracą z Peterem Brookiem nad przedstawieniem Mahabharata, gdzie odgrywał rolę niewidomego władcy Dhritarashtry. W 1981 roku, po odejściu Grotowskiego, Cieślak przejął kierownictwo nad ostatnim przedstawieniem Laboratorium, Thanatos polski, a jego rozległa działalność artystyczna obejmowała prowadzenie licznych kursów i warsztatów teatralnych.

Ryszard Cieślak, uważany za wzorcowego aktora Grotowskiego, stał się uosobieniem kreatywnego podejścia do aktorstwa, które koncentrowało się na dogłębnej introspekcji jako podstawie do tworzenia organicznych działań scenicznych. Jego kariera zawsze była pełna pasji i zaangażowania, które przyczyniły się do rozwoju teatru w Polsce i na świecie.

Treningi

Ryszard Cieślak miał okazję nawiązać współpracę z Eugenio Barbą i Odin Teatret, co miało znaczący wpływ na rozwój jego kariery artystycznej. W dokumencie wideo z 1971 roku, nakręconym w Holstebro, przedstawiono treningi aktorskie w ramach pracy warsztatowej, które miały miejsce w Laboratorium Grotowskiego we Wrocławiu, a zrealizowanych pod reżyserią Torgeira Wethala.

Film nosi tytuł Training at Grotowski’s Laboratorium in Wroclaw i przedstawia intensywną pracę dwóch młodych aktorów z grupy Odin Teatret. W tej produkcji Ryszard Cieślak odegrał rolę nauczyciela i instruktora, co dodatnio wpływało na rozwój uczestników. Materiał filmowy został podzielony na dwie czterdziestominutowe części: pierwsza koncentruje się na ćwiczeniach plastycznych, a druga na fizycznych.

Obserwując to nagranie, widzowie mogą zauważyć, w jaki sposób poszczególne elementy treningowe ewoluują i stają się częścią procesu improwizacyjnego. Poza wizualnym aspektem, w filmie słychać również komentarz, który jest złożony z fragmentów dzieł Jerzego Grotowskiego. To dodaje głębi i kontekstu do prezentowanych ćwiczeń, ukazując ich znaczenie w tworzeniu sztuki teatralnej.

Film

Ryszard Cieślak, wybitny aktor, zasłynął dzięki swoim rolom w licznych filmach, które wzbogaciły polską kinematografię. W jego filmografii możemy znaleźć takie tytuły jak: Rodacy w reżyserii Barbary Lisowskiej z 1962 roku, Rekolekcje, których reżyserem był Witold Leszczyński, z 1977 roku oraz The Mahabharata w reżyserii Petera Brooka z 1989 roku.

Odtwórca wielu ról filmowych, stał się również bohaterem dwóch znakomitych filmów poświęconych jego osobie: Aktor całkowity. Wspomnienie o Ryszardzie Cieślaku, który zrealizował Krzysztof Domagalik w 1994 roku, a także Książę autorstwa Karola Radziszewskiego z 2014 roku.

Nie sposób pominąć także jego występu w filmie dokumentalnym, którego reżyserem był John Musilli, zatytułowanym The Body Speaks. Film ten składa się z dwóch audycji telewizyjnych z udziałem Margaret Croyden, komentatorki programu kulturalnego Camera Three z Nowego Jorku oraz samego Cieślaka. W ramach swojej obecności w tym projekcie, aktor Teatru Laboratorium został poproszony o skomentowanie fragmentów dokumentu Trening Teatru Laboratorium, dokumentującego aktorski trening zrealizowany w Danii w 1971 roku, w którym uczestniczyli młodzi aktorzy Odin Teatret, Malou Ilmoni oraz Tage Larsen.

Spektakle

Ryszard Cieślak, znacząca postać w polskiej sztuce teatralnej, w swoim dorobku artystycznym posiada wiele niezapomnianych spektakli. Poniżej przedstawiamy kluczowe daty oraz tytuły jego występów:

• Kordian – 13 lutego 1962, Opole,
• Akropolis – 10 października 1962, Opole,
• Tragiczne dzieje doktora Fausta – 23 kwietnia 1963, Opole,
• Studium o Hamlecie – 17 marca 1964, Opole,
• Książę Niezłomny – 25 kwietnia 1965, Wrocław,
• Ewangelie – 1967,
• Apocalypsis cum figuris – pokaz zamknięty: 19 lipca 1968; otwarta premiera: 11 lutego 1969.

Reżyseria

Ryszard Cieślak jest uznawanym reżyserem, którego prace zyskały uznanie w różnych zakątkach świata. Jego twórczość obejmowała wiele znaczących widowisk teatralnych, które były prezentowane w różnych miejscach. Oto niektóre z nich:

• Maski, widowisko (1 stycznia 1963),
• Aleph. Impressioni da un Inferno (Pontedera, Centro per la Sperimentazione e la Ricerca Teatrale, 3 maja 1983),
• Vargtid… (Ǻrhus, Teater Akademi, 5 września 1983),
• Desarraigo (El Teatro Municipal de Albacete, 8 września 1984), współpraca z reżyserką Maríą Isabel González Múñoz,
• Peer Gynt Ibsena (Ǻrhus, grupa Kimbri, 26 grudnia 1987),
• Mój biedny Fiedia wg wspomnień Anny Dostojewskiej (Paryż, Théâtre de l’Epée, pokazy 9–11 kwietnia 1987),
• Ash Wednesday wg Na dnie Gorkiego (Experimental Theatre Wing New York University, 25 stycznia 1990).

Każda z tych produkcji odzwierciedlała wyjątkowy styl Cieślaka i jego zdolność do przełamywania konwencji teatrów tradycyjnych, co przyczyniło się do jego uznania w międzynarodowym środowisku teatralnym.

---

Oceń: Ryszard Cieślak

---