Stanisław Solski

---

Życiorys

Wczesne życie Stanisława Solskiego oraz jego pochodzenie pozostają w dużej mierze nieznane, co czyni jego biografię jeszcze bardziej intrygującą. W 1638 roku wstąpił do zakonu jezuitów, a wcześniej zdobywał wiedzę w jednej z kaliskich instytucji edukacyjnych. Po swoim przyjęciu do zakonu rozpoczął studia z zakresu filozofii w kolegium jezuitów w Kaliszu, a następnie kontynuował edukację teologiczną w Poznaniu.

W latach 1652-1653 pełnił rolę nauczyciela poetyki w Krośnie, a następnie uczył poetyki i retoryki w Kamieńcu Podolskim. Jego aspiracje sięgały jeszcze dalej, ponieważ zgłosił chęć uczestnictwa w misji do Indii, jednak jego przełożeni nie wyrazili zgody. W 1654 roku Solski brał udział w poselstwie kierowanym przez Bieganowskiego do Turcji, a w tej podróży towarzyszył mu Jan Sobieski, przyszły król Polski. To właśnie podczas tego okresu Solski nawiązał prawdopodobnie relację z Sobieskim.

Swoje lata w Turcji, które trwały do 1661 roku, spędził jako kapelan polskich i ruskich jeńców przetrzymywanych w niewoli tureckiej. W tym czasie nauczył się języka tureckiego i rozwinął swoje zainteresowania w zakresie nauk ścisłych, z pragnieniem skonstruowania perpetuum mobile. Po powrocie do Polski, pełnił przez pewien czas funkcję prokuratora Prowincji Polskiej, a wkrótce po doręczeniu wykupionych jeńców, zaprezentował swoją hydrauliczną maszynę, mającą funkcjonować bez końca.

Swoje teoretyczne badania oraz mechanizmy przedstawione w swoich pracach naukowych, takich jak Machina motum perpetuum exhibens oraz Machina exhibendo motui perpetuo artificiali idonea, zyskały szerokie zainteresowanie w kręgach naukowych. Pomysł skonstruowania perpetuum mobile narodził się w Solskim w 1660 roku, gdy podczas podróży do Turcji obserwował proces nabierania wody z morza. W 1661 roku zaprezentował model maszyny przed ówczesnym królem Janem Kazimierzem.

Mechanizmy zaprojektowane przez Solskiego zyskały uznanie na europejskiej scenie naukowej. Miesięcznik „Journal des savants”, który był pierwszym naukowym czasopismem w Europie, opublikował w 1678 roku opis maszyny oraz pozytywne opinie o jej twórcy. W 1687 roku w dziele niemieckiego uczonego G. Schotta, zatytułowanym Technica curiosa sive mirabilia artis, również omówiono eksperyment warszawski oraz konstrukcję maszyny Solskiego.

W latach 1667-1670 Solski był kapelanem na dworze Jana III Sobieskiego, okazując się również spowiednikiem królowej Marii Kazimiery. Z uwagi na niedokończone studia teologiczne nie mógł pełnić wysokich funkcji w zakonie, co skłoniło go do opuszczenia dworu w 1670 roku. Osiedlił się w Krakowie, gdzie zaangażował się głównie w architekturę jako nadworny architekt biskupa Jana Małachowskiego. Projektował oraz nadzorował renowacje i budowy kościołów i klasztorów, w tym kościoła Świętej Barbary.

Oprócz architektury, Solski kontynuował swoje prace naukowe oraz pisarskie. W latach 1683-1686 opublikował dzieło pt. Geometrę polskiego, które stanowiło wykład z teorii i praktyki geometrii. Książka ta składała się z trzech ksiąg, a jej pierwsza część obejmowała geometrię elementarną, drugą poświęcono praktycznemu wykorzystaniu geometrii, natomiast trzecia dotyczyła obliczeń powierzchni i objętości brył. Stanisław Solski miał istotny wpływ na rozwój terminologii geometrycznej oraz arytmetycznej w języku polskim.

Kolejne publikacje Solskiego, takie jak Praxis nova et expeditissima geometricae mensurandi oraz Architekt Polski, które pojawiły się w 1688 roku, dotyczyły mechaniki stosowanej. Architekt Polski zawierał szczegółowe opisy budowy i zastosowania maszyn, obejmując zarówno proste urządzenia, jak i te bardziej skomplikowane. Dodatkowo Solski zajmował się tematyką maszyn hydraulicznych, poświęcając uwagę młynom wodnym. W jego twórczości nie zabrakło również aspektów religijnych, jak w przypadku wydania w 1671 roku Nauki o częstym używaniu Najświętszego Sakramentu oraz Rozmyślań codziennych na cały rok, opublikowanych w 1676 roku.

Najważniejsze prace

W twórczości Stanisława Solskiego można wyróżnić kilka kluczowych dzieł, które odzwierciedlają jego ogromny wkład w dziedzinę nauki i architektury.

• Machina motum perpetuum exhibens, 1661,
• Machina exhibendo motui perpetuo artificiali idonea, 1663,
• Geometra Polski: Księga 1, Księga 2, Księga 3, 1683-1686,
• Praxis nova et expeditissima geometricae mensurandi, 1688,
• Architekt Polski, 1688.

Realizacje architektoniczne

Stanisław Solski, znany z licznych projektów architektonicznych, realizował wiele istotnych przedsięwzięć w Krakowie oraz okolicach w drugiej połowie XVII wieku. Jego prace odznaczały się nie tylko estetyką, ale także przemyślaną funkcjonalnością.

• W latach 1683-1688 został przeprowadzony remont domu profesorski oraz kościoła św. Barbary. W ramach tego projektu zrealizowano zeszkarpowanie murów obwodowych, a także stworzono nowy dziedziniec,
• do którego następnie dodano apsydę oraz nowe sklepienia,
• podwyższono gotycki dach oraz mury obwodowe kościoła,
• przypuszczalnie tworzył również budynek furty klasztoru misjonarzy między 1683 a 1686 rokiem,
• w latach 1687-1692 nadzorował budowę klasztoru wizytek na podstawie zmodyfikowanego projektu autorstwa Jana Solariego,
• w latach 1692-1695 zrealizował portal główny, wieżyczkę sygnaturkową oraz wiązania dachowe w kościele wizytek,
• przypuszczalnie również odpowiadał za budowę kolegium misjonarzy, obecnie znanego jako północne skrzydło klasztoru, między 1693 a 1695 rokiem.

Literatura dodatkowa

W kontekście literatury dotyczącej wybitnej postaci, jaką był Stanisław Solski, warto zwrócić uwagę na szczególnie istotne opracowanie.

• Adrian Krzyżanowski, O życiu uczonym Stanisława Solskiego, Warszawa 1822.

---

Oceń: Stanisław Solski

---