Juliusz Bursche

---

Życiorys

Juliusz Bursche, to postać niezwykle istotna w historii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, urodził się jako syn Ernesta Wilhelma Bursche, pastora w Zgierzu, i Matyldy z domu Müller. Ukończył gimnazjum w Warszawie, a następnie studia teologiczne na Wydziale Teologii Ewangelickiej na uniwersytecie w Dorpacie. W trakcie nauki w Dorpacie został członkiem korporacji akademickiej Konwent Polonia, która była dla niego ważnym wsparciem przez resztę życia.

Ordynację otrzymał w wieku 22 lat i rozpoczął swoją karierę duszpasterską w krótkim wikariacie w warszawskiej parafii św. Trójcy. W 1885 roku objął posadę pastora w Wiskitkach koło Żyrardowa, gdzie w tym samym roku poślubił Amalię Helenę z domu Krusche. Jej rodzina była zamożną niemiecką rodziną przemysłowców, co dało młodej parze stabilne życie. Mieli pięcioro dzieci, w tym cztery córki, z których jedna to Helena oraz syna Stefana.

W 1888 roku Bursche przeniósł się do Warszawy, szybko awansując w strukturach kościelnych. Pełnił funkcję radcy Konsystorza od 1895 do 1904 roku, a następnie car Mikołaj II mianował go superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Uroczystość zainstalowania go na stanowisku biskupa miała miejsce 22 stycznia 1905 roku w kościele Świętej Trójcy w Warszawie.

Z rodziną mieszkał najpierw na plebanii przy ulicy Królewskiej, a potem w tzw. domu konsystorskim przy ulicy Wierzbowej 2. W 1902 roku Bursche po raz pierwszy przybył do Wisły, gdzie spędził letnie wakacje w willi Bogumiła Hoffa. Zakupili also działkę u stóp góry Kamienny, gdzie w 1903 roku miejscowi cieśle zbudowali dla nich willę „Zacisze”, zaprojektowaną w stylu zakopiańskim przez Bogdana Hoffa. Do 1939 roku, przez trzy letnie miesiące, spędzał tam czas na odpoczynku oraz pracy, a także pielęgnował ogród przy willi, codziennie kąpiąc się w Wiśle.

Bursche nawiązał ożywione kontakty z polską inteligencją ze Śląska Cieszyńskiego, a także z turystami odwiedzającymi Beskid Śląski. W 1910 roku wszedł do pierwszego zarządu Polskiego Towarzystwa Turystycznego „Beskid” w Cieszynie. Kiedy wybuchła I wojna światowa, przebywał w Wiśle, planując tam letni odpoczynek.

Aby opuścić Śląsk Cieszyński, musiał podróżować okrężną drogą przez Wiedeń, Budapeszt, Bukareszt oraz Odeskę, wracając do Warszawy, gdzie w kwietniu 1915 roku został zesłany do Orenburga w Rosji. Po dwuletnim pobycie w Rosji, udało mu się dotrzeć do Sztokholmu, skąd 17 lutego 1918 roku powrócił do Warszawy jako przewodniczący Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. W tym samym roku wszedł w skład Rady Stanu Królestwa Polskiego.

Po odzyskaniu niepodległości, Bursche przyjechał na Śląsk Cieszyński, aby przejąć kościoły ewangelickie w podległości konsystorza warszawskiego oraz stworzyć diecezję śląską. W okresie od 5 lutego do 11 marca 1919 roku przebywał w Francji, biorąc udział w konferencji pokojowej w Paryżu jako rzeczoznawca do spraw Śląska Cieszyńskiego i byłych Prus Wschodnich. Przedstawił tam memoriał polskich pastorów ewangelickich dotyczący przyłączenia Śląska Cieszyńskiego i Górnego Śląska do Polski.

W latach 1919-1920 kierował polskim komitetem plebiscytowym związanym z plebiscytem na Mazurach. W marcu 1920 roku objął stanowisko superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w odrodzonej Polsce, a w 1928 roku został prezesem Rady Kościołów Ewangelickich w Polsce. W 1930 roku Uniwersytet Warszawski nadał mu tytuł doktora honoris causa, co było wyrazem uznania dla jego zasług.

Bezskutecznie starał się o mandat senatorski w 1922 roku z listy Unii Narodowo-Państwowej. Był nie tylko znakomitym organizatorem życia religijnego oraz cenionym kaznodzieją, ale też autorem licznych rozpraw historycznych dotyczących Kościołów reformowanych. Jako założyciel i wydawca „Zwiastuna Ewangelicznego” oraz „Gazety Mazurskiej” przez lata dążył do zbudowania silnej polskiej wspólnoty ewangelickiej.

Jako zwierzchnik Kościoła utrzymywał intensywne kontakty z czołowymi przedstawicielami ówczesnej władzy RP oraz był inicjatorem ustawy z 1936 roku, odnoszącej się do relacji Kościoła z Państwem Polskim. W tym samym roku, we wrześniu, wydał manifest do społeczności ewangelickiej, potępiający nazizm i ideologię hitlerowską. Szczególną uwagę przykładał również do idei współpracy polskich ewangelików z innymi Kościołami na świecie, co owocowało jego uczestnictwem w licznych konferencjach tej tematyki, m.in. w Uppsali (1921), Eisenach (1923), Kopenhadze (1929), Paryżu (1935) oraz w Oksfordzie (1937).

3 lipca 1937 roku, według nowego statutu Kościoła, został wybrany na pierwszego biskupa. Jego działania były zawsze ukierunkowane na wspieranie polskiej racji stanu, co czyniło go wzorem do naśladowania dla wielu ewangelików. Nawet w obliczu zagrożeń związanych z niemieckim nazizmem, Bursche pozostawał niezłomny. W swoim orędziu z 30 sierpnia 1939 roku zadeklarował: „My, Polacy ewangelicy, którzy jesteśmy integralną cząstką narodu polskiego – nas nie potrzeba nawet wzywać, abyśmy w dziejowej tej chwili złożyli ofiarę mienia i krwi na ołtarzu dobra Ojczyzny”.

Po wybuchu II wojny światowej, 1 września 1939 roku, opublikował orędzie, które miało być odczytane w kościołach ewangelickich, potępiające niemiecką agresję i wyrażające nadzieję na powrót Mazur, Śląska i Pomorza do Polski po klęsce hitlerowców. Mimo możliwości ucieczki, pozostał w kraju i wraz z innymi Polakami ewakuował się na wschód. Jako wybitny przeciwnik III Rzeszy, został aresztowany 3 października 1939 roku na terenie plebanii ewangelickiej w Lublinie, gdzie się ukrywał, a następnie przewieziony na przesłuchania do Radomia i do siedziby Gestapo w Berlinie.

Bursche został umieszczony w obozie w Sachsenhausen, gdzie przez liczne tortury próbował wywarć wpływ na jego decyzje. Jego odwaga i niezłomność w obliczu presji ze strony przeciwnika wzbudziły uznanie w krajowej prasie konspiracyjnej. Zmarł w wyniku wycieńczenia w szpitalu więziennym Moabit, dokładna data jego śmierci nie jest znana. Przyjmuje się, że mógł to być 20 lutego 1942 roku. Rodzinie odmówiono informacji na temat miejsca pochówku, a dopiero w 2017 roku udało się odkryć miejsce spoczynku urny z prochami biskupa na Miejskim Cmentarzu przy Humboldtstrasse w Berlinie Reinickendorf. Symbolem jego pamięci jest grób na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (sektor Al9-1-2p4).

Rodzina Bursche również doznała represji, tracąc trzech braci (przeżył tylko jeden) oraz syna, inż. Stefana Bursche, zamordowanego przez hitlerowców 17 lutego 1940 roku w lasach lućmierskich. Na ich aktach Himmler nakazał: „Diese Familie ist auszurotten” (tę rodzinę trzeba wytępić).

Ordery i odznaczenia

Juliusz Bursche był wybitną postacią, której zasługi zostały docenione poprzez przyznanie mu licznych odznaczeń. Wśród nich znalazł się Order Orła Białego, który został mu nadany pośmiertnie 6 listopada 2018 roku.

Innym znaczącym wyróżnieniem był Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał 2 maja 1922 roku.

Upamiętnienie

W 1983 roku w Wiśle, na cześć księdza biskupa Juliusza Burschego, nadano imię jego alei, która prowadzi od „Hotelu Gołębiewski” wzdłuż rzeki Wisły, obok znanej willi „Zacisze”. Warto zaznaczyć, że wspomniana willa zachowała status obiektu zabytkowego i jest doskonale znana w regionie.

W 1985 roku, dzięki inicjatywie obecnych właścicieli willi, w narożniku ogrodu została odsłonięta tablica pamiątkowa, zaprojektowana przez Karola Kubalę z Ustronia, dedykowana biskupowi Burschemu. W Warszawie natomiast, jego imieniem została nazwana uliczka, która znajduje się na zapleczu Galerii Zachęta. Uliczka ta prowadzi od ulicy Królewskiej do kościoła św. Trójcy, a jest to miejsce dobrze znane i często odwiedzane przez mieszkańców oraz turystów.

W Kaliszu, który jest miastem jego urodzenia, a także w Tychach, pojawiły się ulice noszące jego imię, co dodatkowo podkreśla jego znaczenie w historii tych miejsc. Wizerunek Juliusza Burschego można odnaleźć także na rewersie srebrnej monety kolekcjonerskiej o nominale 20 złotych, która została wyemitowana przez Narodowy Bank Polski w 2017 roku. Moneta ta została wydana z okazji pięćsetlecia reformacji w Polsce, co ukazuje wpływ biskupa na polską kulturę i religię.

---

Oceń: Juliusz Bursche

---