Adam Asnyk

Kultura i sztuka

Adam Prot Asnyk, znany również pod pseudonimami „Jan Stożek” oraz „El...y”, urodził się 11 września 1838 roku w Kaliszu, a zmarł 2 sierpnia 1897 roku w Krakowie. Był to wybitny polski poeta, eseista, dramatopisarz oraz publicysta, który pozostawił znaczący ślad w polskiej literaturze.

W trakcie powstania styczniowego w latach 1863–1864, Asnyk był zaangażowany jako członek Rządu Narodowego, podkreślając swoje zaangażowanie w sprawy narodowe. W 1866 roku uzyskał tytuł doktora filozofii, co świadczy o jego intelektualnych ambicjach i predyspozycjach naukowych.

W latach 1889–1894 pełnił rolę redaktora dziennika „Nowa Reforma”, gdzie kształtował opinię publiczną i podejmował ważne tematy społeczne. Ponadto, w 1891 roku był inicjatorem i pierwszym prezesem Towarzystwa Szkoły Ludowej, co podkreśla jego wkład w edukację oraz rozwój społeczny Galicji.

Adam Asnyk został również dostrzegany jako galicyjski działacz polityczny, co sprawia, że jego postać jest istotna nie tylko w kontekście literackim, ale i politycznym. W swojej twórczości potrafił łączyć wrażliwość artysty z odpowiedzialnością obywatelską, co czyni go osobą niezwykle interesującą na tle swojej epoki.

Życiorys

Adam Asnyk, wybitny poeta i dramatopisarz, pochodził z rodziny szlacheckiej. Jego ojcem był Kazimierz, który brał udział w powstaniu listopadowym, a po odbyciu kary zesłania osiedlił się w Kaliszu, gdzie zajął się handlem skórami, co przyniosło mu znaczny majątek. To pozwoliło mu na otwarcie hotelu oraz księgarni. Jego matką była Konstancja z Zagórowskich. Adam został ochrzczony w miejscowym kościele św. Mikołaja Biskupa, a jego ojcem chrzestnym był Walenty Stanczukowski.

W 1849 roku młody Asnyk rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Realnej w Kaliszu, gdzie nawiązał bliską przyjaźń z braćmi Agatonem i Stefanem Gillerami. W 1853 roku złożył tam egzamin dojrzałości. Swoje życie w Kaliszu kontynuował aż do 1856 roku, po czym przeniósł się do Warszawy. Tam podjął studia najpierw w Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie (1856), a następnie w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie w latach 1857-1859. Uczył się także na uniwersytetach we Wrocławiu (1859-1860), Paryżu (1861) oraz Heidelbergu (1861-1862).

Asnyk brał aktywny udział w ruchu spiskowym. W 1860 roku został aresztowany i osadzony w X PawilonieCytadeli Warszawskiej. W czasie powstania styczniowego był członkiem wrześniowego Rządu Narodowego. Między rokiem 1864 a 1867 przebywał za granicą, a w 1866 roku uzyskał doktorat z filozofii oraz nauk politycznych na Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu. Po powrocie do kraju osiedlił się we Lwowie, a następnie w 1870 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie zamieszkał w dworku zlokalizowanym przy ulicy Łobzowskiej 99, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kamienica nr 7.

W 1871 roku zmarła jego matka, co przyczyniło się do tego, że ojciec tytułowego poety przeniósł się do Warszawy. Adam Asnyk ożenił się w 1875 roku z Zofią Kaczorowską, z którą miał syna Włodzimierza. Według niektórych źródeł, małżeństwo miało miejsce rok wcześniej. Niestety, po zaledwie roku, w 1875 roku, żona Adama zmarła.

W styczniu 1882 roku Asnyk objął stanowisko wydawcy krakowskiego dziennika „Reforma”, który w listopadzie tego roku zmienił nazwę na „Nową Reformę”, w której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia 1889 do stycznia 1895 roku. Od 1884 roku pełnił funkcję radnego miejskiego w Krakowie, a w 1889 roku został posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. W 1890 roku przewodniczył sprowadzeniu prochów Adama Mickiewicza z Paryża.

Asnyk był jednym z założycieli Towarzystwa Szkoły Ludowej w Krakowie (1882) oraz jego członkiem honorowym. Od 1894 roku zasiadał jako członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Interesował się turystyką górską, a także wziął udział w wyprawach w Tatry, będąc jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1888 roku odbył podróż do Włoch, Sycylii, Malty oraz północnego wybrzeża Afryki, kończąc ją w Marsylii. W 1894 roku natomiast pojechał na Cejlon oraz do Indii. W 1897 roku udał się do Włoch w celu leczenia gruźlicy, ale wrócił z początkiem tyfusu.

Adam Asnyk zmarł 2 sierpnia 1897 roku, a jego ciało zostało pochowane w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

Twórczość

Literacka działalność Adama Asnyka zainaugurowana została w latach 1864–1865. Jego debiut przypisuje się do roku 1865, kiedy to opublikował swoje pierwsze teksty we lwowskim „Dzienniku Literackim”. W tym czasie powstał także jego znany poemat Sen grobów, który nawiązywał do wydarzeń związanych z powstaniem styczniowym. Warto jednak zaznaczyć, że inne źródła podają, iż debiut poetycki miał miejsce już w 1864 roku; Asnyk publikował bowiem swoje prace zarówno pod własnym nazwiskiem, jak i pod różnorodnymi pseudonimami, takimi jak Jan Stożek, El, El…a, A, Y, y, √. Prace poety ukazywały się w zbiorach zatytułowanych Poezje, które wydawano w latach: 1869, 1872, 1876, 1880, 1881, 1884, 1888 oraz 1894.

Wiersze Asnyka z tego okresu były nie tylko wyrazem jego osobistych przeżyć i kryzysów duchowych, ale także reakcją na klęskę narodową. Poeta w swoich utworach często wyrażał bunt i gorycz, czego przykładem są takie wiersze jak Odpowiedź oraz Julian Apostata. Tematyka utworów oscylowała między krytyką romantyzmu a pragnieniem odnalezienia wewnętrznej siły, co doskonale obrazuje wiersz Pod stopy krzyża, w którym dochodzi do pogodzenia się z nauką Chrystusa. Po 1870 roku Asnyk wszedł na ścieżkę poszukiwania własnego kierunku twórczego, pisząc erotyki oraz wiersze inspirowane motywami ludowymi.

To właśnie w roku 1870, na łamach „Kaliszanina”, ukazał się jego utwór Rodzinnemu miastu, w tym samym dzienniku debiutowała również Maria Konopnicka. W miarę upływu czasu w poezji Asnyka coraz bardziej zaczęła dominować postawa epicka. Jego wiersze zyskały na obiektywności, przechodząc od osobistych refleksji do szerszych komentarzy na temat rzeczywistości. Kulminacją tego rozwoju jest cykl Nad głębiami, zawierający trzydzieści sonetów, opublikowany w latach 1883 i 1894, który przyniósł mu miano poety-filozofa.

W tym cyklu Asnyk zawarł swoje przemyślenia filozoficzne, których celem było pogodzenie idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem. W przeciwieństwie do pozytywistów, nie wierzył w możliwość poznania rzeczywistości poprzez doświadczenie, a jego system etyczny podkreślał konieczność uczestnictwa jednostki w duchowym rozwoju ku powszechnej doskonałości. Sonety Asnyka charakteryzują się intelektualizacją i abstrakcyjnością, co wyróżnia je na tle wielu innych ówczesnych dzieł. W całej jego twórczości wyczuwalna jest nuta patriotyzmu, wiara w potencjał narodu oraz możliwość odzyskania niepodległości, co dodatkowo podkreśla krytyka wobec ugodowego programu politycznego.

W swoich wierszach Asnyk często opisuje zarówno krajobrazy górskie, zwłaszcza tatrzańskie, jak i motywy morskie. Przykładowo, utwory takie jak Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Podczas burzy, czy Wodospad Siklawy oddają jego fascynację naturą. Owocem tych twórczych eksploracji są też sonety, takie jak Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!… oraz cykl Z obcych stron z 1895 roku.

„Góry i morze” – pisał Asnyk w liście do ojca, „to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury, można zapomnieć o cierpieniach i troskach…” Jego twórczość została jednak poddana cenzurze w czasie II wojny światowej, w latach 1939–1945, trafiając na niemieckie listy proskrypcyjne.

W dorobku Asnyka znajduje się szereg dramatów, jednak do najważniejszych dzieł w jego karierze można zaliczyć:

  • Nad głębiami (1883–1894) – cykl sonetów,
  • Poezje (1869),
  • Poezje (1872),
  • Poezje (1880),
  • Poezje (1894).

Upamiętnienie

Imię Adama Asnyka ma szczególne znaczenie w Kaliszu, gdzie noszą je m.in. ulica w dzielnicy Czaszki oraz Osiedle Adama Asnyka. Warto wspomnieć także o I Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Asnyka w Kaliszu, które było miejscem nauki poety oraz o Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Adama Asnyka w Kaliszu, założonej w 1907 roku. Podczas XVIII Obchodów Wieków Kalisza w 1960 roku, na pl. Konstytucji odsłonięto pomnik poety, którego autorem jest Jerzy Jarnuszkiewicz, natomiast jego otoczenie architektoniczne zaprojektował Marian Sulikowski (niestety otoczenie zniszczono w 2021 roku).

Adam Asnyk jest również patronem ulic znajdujących się w wielu polskich miastach. W Warszawie znajdują się aż dwie ulice jego imienia: jedna w dzielnicy Ochota (która została nazwane przed II wojną światową) oraz druga w dzielnicy Wesoła, która do 2002 roku była osobnym miastem. Nazwa tej ulicy nie uległa zmianie pomimo przyłączenia Wesołej do stolicy.

Pod nazwiskiem Adama Asnyka kryją się także: Osiedle Asnyka w Legnicy oraz II Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Bielsku-Białej, a także VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Łodzi oraz V Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka w Szczecinie. W Tatrach można znaleźć także Żleb Asnyka. W 1912 roku jego imieniem została nazwana ulica w Krakowie w dzielnicy I, na Piasku.

W Krakowie, przy ul. Łobzowskiej 7, na ścianie kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca Adama Asnyka. Oznacza to miejsce, w którym poeta mieszkał od 1870 roku aż do swojej śmierci (w XIX wieku budynek nosił numer 99). Tablicę zamontowano w 1938 roku, w stulecie urodzin poety, a płaskorzeźbę przedstawiająca jego twarz wykonał Karol Hukan.

W 2022 roku w Kaliszu, przy ulicy Łaziennej, powstał mural o imponującym rozmiarze 160 metrów kwadratowych, przedstawiający portret Adama Asnyka, wzorowany na dziele Jacka Malczewskiego. To dzieło sztuki jest rezultatem pracy dwóch artystów z Radomia: Łukasza Rudeckiego oraz Pawła Witkowskiego.

Oceń: Adam Asnyk

★★★★★
Średnia ocena:4.66 Liczba ocen:6