Witold Tomassi

---

Życiorys

Witold Tomassi, który w swojej genealogii może sięgać rodów włosko-węgierskich, miał przodka, który przybył do Polski po rewolucji zwanej Wiosną Ludów w 1848 roku. Osiedlił się na wsi w bliskiej okolicy Łęczycy. Jego prawnuk, Witold, przyszedł na świat w Kaliszu jako dziecko Lubosława (1884–1945) oraz Marianny Aleksandry ze Stefanowiczów (1886–1945). W 1919 roku cała rodzina przeprowadziła się do Warszawy, gdzie młody Witold ukończył Państwowe Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego.

Po uzyskaniu średniego wykształcenia, w 1930 roku rozpoczął studia inżynierskie na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Już w 1933 roku awansował na zastępcę asystenta, co pokazuje jego zaangażowanie i talent. Studia zakończył w 1935 roku, uzyskując wyróżnienie. W drugiej połowie 1936 roku przyjął stanowisko asystenta w Zakładzie Chemii Fizycznej, a następnie awansował na starszego asystenta. W latach 1937 i 1938 towarzyszył on Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Wojciechowi Świętosławskiemu, w licznych wizytach w Rumunii oraz na Węgrzech. Również w kwietniu 1939 roku obronił doktorat z nauk technicznych.

W czasie II wojny światowej Witold Tomassi brał czynny udział w tajnym nauczaniu na Uniwersytecie Warszawskim, prowadząc wykłady z chemii ogólnej i nieorganicznej, a także w Liceum im. Joachima Lelewela. Ponadto uczył w legalnie działającym Liceum Metaloznawczo-Odlewniczym.

W 1941 roku zorganizował strukturę wywiadu przemysłowego ZWZ-AK w Warszawie, a w lipcu 1943 roku został kierownikiem tego wywiadu. Działał pod pseudonimami „Metalowiec” oraz „Przemysłowiec”, co przyniosło mu uznanie w postaci dwóch pochwał oraz podziękowań od Rządu Polskiego na uchodźstwie. Po likwidacji wywiadu w sierpniu 1944 roku, otrzymał rozkaz ewakuacji z Warszawy, co skłoniło go do spędzenia okresu powstania warszawskiego u rodziny w Tarczynie.

Witold Tomassi powrócił do Warszawy na początku 1945 roku, gdzie kontynuował pracę na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Jeszcze tego samego roku odbył przewód habilitacyjny, który zakończył się nadaniem mu tytułu docenta chemii fizycznej. Od 1951 roku pełnił funkcję kierownika Zakładu Chemii Fizycznej, który później przekształcił się w Katedrę Chemii Fizycznej. W listopadzie 1946 roku otrzymał zatwierdzenie na stanowisko docenta, w 1948 roku – tytuł profesora nadzwyczajnego chemii fizycznej, a w 1958 roku – profesora zwyczajnego.

Oprócz działalności na Politechnice Warszawskiej, w latach 1945–1948 Witold Tomassi był nauczycielem w III Gimnazjum i Liceum Miejskim, a także w Państwowym Liceum Chemicznym. Był także kierownikiem Pracowni Elektrochemicznej w Głównym Instytucie Chemii Przemysłowej w latach 1948–1951.

W 1970 roku Witold Tomassi postanowił opuścić Politechnikę Warszawską w proteście przeciwko reformie uczelni wyższych, która nastąpiła po wydarzeniach marcowych 1968 roku, polegającej na przekształceniu katedr w instytuty. W kolejnych latach pełnił rolę kierownika Instytutu Chemii w Wojskowej Akademii Technicznej, a od 1975 do 1982 roku działał w radomskiej filii Politechniki Świętokrzyskiej jako doradca naukowy w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie.

Na życie Witolda Tomassi wpływ miał jego związek małżeński z Elżbietą z Jakubowskich (1914–1987). Po długim i owocnym życiu zmarł w Warszawie i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Tarczynie.

Zajmowane stanowiska

Witold Tomassi pełnił ważne role w polskim środowisku akademickim, wykazując się znaczącym wkładem w rozwój technologii chemicznej oraz edukacji w tym obszarze.

Jego kariera obejmowała różnorodne stanowiska, z których najważniejsze to:

• 1933–1939 oraz 1945–1970 – Wydział Technologii Chemicznej Politechniki Warszawskiej, gdzie od 1947 roku pełnił funkcję kierownika Katedry Chemii Fizycznej, po prof. Wojciechu Świętosławskim; w tym okresie był również dziekanem wydziału,
• 1970–1975 – Wojskowa Akademia Techniczna jako dyrektor Instytutu Chemii,
• 1975–1982 – filia Politechniki Świętokrzyskiej w Radomiu (obecnie Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego), gdzie pracował jako profesor zwyczajny na Wydziale Materiałoznawstwa i Technologii Obuwia,
• 1982–1988 – Instytut Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie, gdzie działał jako doradca naukowy.

Tematyka pracy naukowej i publikacje

Witold Tomassi był uznawanym specjalistą w zakresie elektrochemii, który poczynił istotne postępy w badaniach związanych z wykorzystaniem elektrod wykonanych z węgla aktywnego (zwanych elektrodami proszkowymi). Jego badania przyczyniły się do znacznego obniżenia zużycia energii potrzebnej do elektrycznych procesów elektrolitycznych, dzięki zastosowaniu energii adsorpcji. Istotnym tematem jego prac byla regeneracja elektrod proszkowych, które traciły aktywność, a także rozwijanie technologii dwubiegunowych elektrod oraz elektrolizerów z obwodami wtórnymi. Dobrym przykładem było wykorzystanie elektrod nasyconych chlorem w procesie chlorowania związków organicznych. Możliwości te znacznie ograniczyły zużycie energii, a także poprawiły jakość powłok galwanicznych, które z tych procesów otrzymywano.

Witold Tomassi ma w swoim dorobku naukowym ponad 270 publikacji oraz 10 patentów. Jego badania dotyczące elektrod proszkowych były publikowane w prestiżowych czasopismach, takich jak „Advances in Chemical Physics” już w 1961 roku. W latach 1959-1979 publikował także w „Electrochimica Acta” oraz „Journal of Electroanalytical Chemistry”, wśród prac znajdują się takie pozycje jak:

• Étude potentiométrique des couches adsorptives sur la poudre de charbon (1959),
• Untersuchungen des mechanismus einer mit kohle ausgeführten chlorelektrode mit hilfe von pulverelektroden (1960),
• Über die erscheinung der verminderung des potentials der pulverelektrode im system Cl2/Cl/H2O und die möglichkeit einer auswertung desselben (1962),
• Etude sur les proprietes electrochimiques des poudres (1962),
• Sur la possibilite de realiser une grande economie d’energie electrique dans le processus de l’electrolyse au moyen des electrodes a poudre (1962),
• Critere thermodynamique d’estimation des poudres destinees a la construction des electrodes (1963),
• Application de l’electrode a poudre bipolaire au couplage de deux processus d’electrolyse (1965),
• Methode nouvelle et aisee d’obtention des electrodes Ag/AgCl/Cl (1974),
• New methods of fabricating β-alumina (1979).

Oprócz tego, istotne dla historii elektrochimii były też jego patenty, między innymi:

• Witold Tomassi: Sposób prowadzenia elektrolizy z zastosowaniem elektrod proszkowych (1962),
• Witold Tomassi, Zbigniew Dominiczak: Sposób utrzymywania zdolności adsorpcyjnej elektrod proszkowych,
• Witold Tomassi, Jerzy Bryłka: Układ do prowadzenia procesów elektrochemicznych (1979).

Choć wynalazki Witolda Tomassiego nie zostały opatentowane poza Polską, to jednak zaciekawiły międzynarodowe otoczenie, a ich zastosowanie w przemyśle zagranicznym w ostatnich latach stało się znaczące. Sam Tomassi nawiązał do tego zagadnienia w zacytowanym dokumencie:

Moje osiągnięcia naukowe należą do nauk podstawowych, termodynamiki chemicznej i elektrochemii. Zastosowanie przemysłowe znalazły opracowane przeze mnie elektrolizery z obwodami wtórnymi (ang. bipolar unit). Pierwsza publikacja na ten temat ukazała się w 1965. Elektrolizery te nie zostały opatentowane poza Polską. Od 1976 r. wzbudziły duże zainteresowanie za granicą i znalazły zastosowanie do elektrolizy roztworów chlorku sodowego. Elektrolizery z obwodami wtórnymi są opatentowane przez osoby z personelu dużych koncernów przemysłowych.

W artykule Bogdana Brózdy dotyczącym relacji między Witoldem Tomassim a jego synem Piotrem, odnosi się on do uznania, jakie profesor zyskał za swoje wynalazki:

Potwierdzenie tej oceny znaleźć można choćby w opracowaniu „Kto jest kim w 1984 r.” (Wyd. Interpress), gdzie na podstawie szczegółów biograficznych profesora stwierdza się, że jest to autor elektrolizerów z obwodem wtórnym stosowanych od 1976 r. w przemyśle Japonii, USA, ZSRR, RFN, Wlk. Brytanii, Belgii, Francji, Kanady i Szwecji. W innej dokumentacji dotyczącej profesora wymieniono koncerny stosujące nowatorskie rozwiązania polskiego wynalazcy. Są to: Ashai Chemical Industry, PPG, Industries Inc, Siemens, ICl, Solvay, Bell Telephone, Kerr – Mc Cree Chemical Corp. Jako w pewnym sensie rekompensatę za to dowolne wykorzystanie opracowań profesora można uznać jego udział w opiniowaniu kandydatów do Nagrody Nobla z chemii. Z pewnością jednak było to uznanie wysokiej pozycji międzynarodowej naukowca.

Witold Tomassi był również autorem licznych podręczników akademickich, które zyskały uznanie w środowisku akademickim. Oto niektóre z nich:

• Witold Tomassi, Chemia nieorganiczna, wyd. Fuksiewicz 1949, PWN 1952 i 1953,
• Witold Tomassi, Jony i atomy jako składniki materii, PWN 1952,
• Witold Tomassi, Podstawy termodynamiki chemicznej, PWN 1950 i 1953,
• Witold Tomassi, Termodynamika chemiczna, tom I – PWN 1954, tom II – PWN 1955, tom III – PWN 1956,
• Witold Tomassi, Helena Jankowska, Chemia fizyczna, skrypt tom I – wyd. PW 1970, tom II – wyd. PW 1971; WNT 1973 i 1980,
• Aleksander Brodski (tł. z ros.: Witold Tomassi), Termodynamika chemiczna, cz. 2, PWT 1951,
• Smith J. M. (tł. z ang.: Witold Tomassi przy współudziale Marii Prokopowicz) Kinetyka procesów chemii stosowanej, PWT 1960,
• Aleksander Brodski (autoryzowany popr. i uzup. przekład z ros.: Józef Hurwic i Witold Tomassi), Chemia fizyczna, PWT 1951, PWN 1954.

Ordery i odznaczenia

Ważnym aspektem życia Witolda Tomassiego są jego liczne odznaczenia oraz ordery, które ukazują znaczenie, jakie miał w polskim życiu społecznym i naukowym. Oto lista przyznanych mu wyróżnień:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955),
• Medal PAN im. Marii Skłodowskiej-Curie,
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1978),
• Krzyż Oficerski Orderu Korony Rumunii (Rumunia),
• Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (Węgry),
• Medal Universite Libre de Bruxelle (Belgia, dwukrotnie, w latach 1956 i 1966).

Te odznaczenia są nie tylko świadectwem jego osiągnięć, ale i dowodem uznania jego pracy w różnych dziedzinach.

Wspomnienia

Jerzy Bryłka, jeden z adeptów, a później doktorantów oraz współpracowników Witolda Tomassiego, podzielił się swoimi wspomnieniami:

Jego wykłady i zajęcia cieszyły się dużym uznaniem. Był przez studentów szanowany i lubiany, mimo że egzamin u niego był jednym z najtrudniejszych podczas studiów. Był człowiekiem wszechstronnie wykształconym, przyrodnikiem, z dobrą znajomością matematyki. Życzliwy ludziom, wierny w przyjaźni i bezinteresowny. Jednak zbyt szczery, przez co niekiedy popadał w konflikty. O tych nieporozumieniach szybko zapominał on sam i życzliwi mu koledzy.

Syn Witolda Tomassiego, dr Piotr Tomassi, który również zajmuje się tematyką elektrochemii oraz galwanotechniki, napisał o swoim ojcu:

Był człowiekiem wymagającym także w domu. Solidny, punktualny, dotrzymujący przyrzeczeń. Ojciec był zawsze nadzwyczaj punktualny. Wymagał punktualności od innych i sam był zawsze wzorem pod tym względem.

Dr Tomassi dodał także, że:

Wykazywał skłonność do humanistyki. Czytał liczne opracowania z historii powszechnej oraz Polski. Popularne i naukowe. Jako hobby uprawiał też turystykę rowerową. Kilka razy przemierzył trasę Warszawa-Gdańsk na rowerze wraz z ulubionym psem, owczarkiem alzackim, który biegł obok.

---

Oceń: Witold Tomassi

---