Aleksander Pakentreger

---

Życiorys

Aleksander Pakentreger przyszedł na świat 7 października 1916 roku w Kaliszu, w rodzinie Chila, znanego montera maszyn hafciarskich. Jego ojciec był działaczem PPS, członkiem Bundu oraz Poalej Syjon-Lewica, za co został skazany na zesłanie na Syberię po udziale w Rewolucji 1905 roku. Aleksander był także bratem Meira Pakentregera. Po zakończeniu edukacji w szkole Tachkemoni oraz Gimnazjum Żydowskiego Stowarzyszenia Żydowskich Szkół Średnich w Kaliszu uzyskał świadectwo dojrzałości w 1934 roku. Od 1935 roku pracował w fabryce hafciarskiej jako pomocnik montera.

Ponadto, był członkiem Zarządu Robotniczego Klubu Sportowego Sztern (Gwiazda). 25 marca 1938 roku został powołany do odbycia służby wojskowej. Po ukończeniu szkoły podoficerskiej awansował na kaprala i objął stanowisko zastępcy dowódcy drużyny. W wrześniu 1939 roku brał udział w walkach jako żołnierz 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, walcząc pod Uniejowem, Poddębicami, Kutnem, Łęczycą i w Puszczy Kampinoskiej. Został ranny, trafił do niewoli niemieckiej, a po leczeniu w szpitalach wrócił do domu w październiku.

W obliczu niemieckich prześladowań wyruszył w końcu listopada z grupą piętnastu młodych Żydów w wieku od 16 do 23 lat do Warszawy. Stamtąd, przez Siedlce i Sokołów Podlaski, dotarli do rzeki Bug, którą przepłynęli 29 listopada. Po opuszczeniu Polski podpisał umowę o rocznej pracy w kopalni węgla kamiennego w Korkino, blisko Czelabińska. Po zakończeniu kontraktu podjął pracę jako tokarz w fabryce „Industria” w Symferopolu. W październiku 1941 roku ewakuował się przez Machaczkałę i Krasnowodsk do Uzbekistanu, gdzie do kwietnia 1942 roku pracował w kołchozie.

Następnie, skierowany do batalionu roboczego (ros. „strojbat”) w Omsku, wkrótce nadano mu zwolnienie, a on udał się do Dżambułu i dalej do miejscowości Ługowoj w Kazachstanie, gdzie pracował do października 1943 roku w miejscowym sowchozie. Pod koniec tego miesiąca zgłosił się do formującego się w Diwowo Wojska Polskiego i przeszedł szkolenie w 3 Pułku Artylerii Lekkiej. Po ukończeniu kursu w Centrum Wyszkolenia Oficerów w Riazaniu został podporucznikiem i dowódcą plutonu fizylierów w 24 Pułku Artylerii Samobieżnej, biorąc udział w walkach w Kostrzyniu, nad Nysą, pod Budziszynem oraz Dreznem.

W maju 1947 roku Aleksander został skierowany na Wyższy Kurs Kwatermistrzów w Warszawie. Od września 1947 roku pełnił funkcję szefa Wydziału Finansów w Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (wcześniej Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego). W kolejnych latach pracował nad doskonaleniem swoich umiejętności wojskowych, między innymi na Studium Ekonomicznym dla biegłych dyplomowanych księgowych. W okresie 1958–1967 pisał artykuły publikowane w Wojskowym Przeglądzie Zagranicznym, a także przetłumaczył z angielskiego fragment książki The Military Attaché, wydanej rok później.

W latach 1962–1967 odbywał studia na Uniwersytecie Warszawskim. W kwietniu 1968 roku Wojskowa Komisja Lekarska orzekła, że obrażenia odniesione podczas służby związane były z wykonywaną pracą wojskową, uznając go za inwalidę III stopnia. Na podstawie tego orzeczenia został zwolniony z zawodowej służby wojskowej i przeniesiony do rezerwy. W trakcie swojej kariery wojskowej otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych, oraz inne odznaczenia.

W grudniu 1969 roku Aleksander rozpoczął pracę w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie, początkowo jako pracownik naukowy odpowiedzialny za Archiwum Instytutu. Później skupił się na działalności badawczej, co zaowocowało publikacjami w kwartalnikach Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Bleter far Geszichte.

Jego liczne publikacje stworzyły podstawy do obrony pracy doktorskiej na temat Żydów Kalisza w latach 1918–1945, dotyczącej kwestii politycznych i społecznych. Publiczna obrona odbyła się w lutym 1983 roku, a w marcu, Rada Naukowa Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego nadała mu stopień naukowy doktora nauk politycznych. Niestety, z powodu złego stanu zdrowia zrezygnował z pracy w Instytucie. Po pewnym czasie przeprowadził się do córki do USA, gdzie zmarł.

Publikacje

W dorobku publikacyjnym Aleksandra Pakentregera znajdują się liczne recenzje i artykuły, które znacząco przyczyniły się do badań nad historią Żydów w Polsce.

• Wśród recenzji wymienić można dwa istotne dzieła Leona Poliakoffa: Jidn unter der italieniszer (Żydzi pod włoską okupacją) oraz Di gele late (Żółta łata),
• jak również książkę Altera Kacyzne Sztarke un szwache (Silni i słabi).

Pakentreger był również autorem obszernych omówień zawartości wszystkich numerów Bleter far Geszichte (tom I−XVIII z lat 1948–1970).

W dorobku artykulacji wykorzystał ważne zagadnienia dotyczące Żydów w Kaliszu, jak ukazuje to jego seria artykułów:

• Prasa żydowska w Kaliszu w latach międzywojennych (1974),
• Polityka władz niemieckich tzw. Kraju Warty wobec Żydów (1977),
• Losy Żydów miasta Kalisza i powiatu kaliskiego w okresie okupacji hitlerowskiej. Martyrologia i zagłada (1980),
• Dzieje Żydów Kalisza i powiatu kaliskiego w okresie okupacji hitlerowskiej (1979),
• Położenie ekonomiczne ludności żydowskiej Kalisza po I wojnie światowej,
• Sytuacja gospodarcza ludności żydowskiej Kalisza w latach kryzysu gospodarczego 1929–1935 (1985),
• oraz Spółdzielczość żydowska w Kaliszu w latach międzywojennych (1988).

Jednym z najszerzej omawianych dzieł jest monografia Żydzi w Kaliszu w latach 1918–1939: problemy polityczne i społeczne (1988), która stanowi ważny wkład w badania nad społecznością żydowską w tym okresie.

---

Oceń: Aleksander Pakentreger

---